De matkop leeft in allerlei bossen met voldoende dode bomen.

In dit zachte dode hout wordt een nestholte gemaakt.

De matkop is vaak in iets vochtiger habitats te vinden dan de sterk gelijkende glanskop, die iets minder algemeen is.

Matkoppen hebben een naar mezenmaatstaven groot territorium.

De gemiddelde oppervlakte van een matkop-territorium is 7,5 hectare.

De bovendelen zijn grijsbruin en  de onderdelen vuilwit met beigebruine flanken.

Kopkap is mat zwart, maar dit is in het veld lastig waar te nemen, net als de meeste andere kenmerken, zoals een 'stierennek'.

Naast het geluid is de lichte baan op de armpennen een goed kenmerk om de matkop te onderscheiden van de glanskop.

Ook heeft een matkop geheel witte wangen en een vrij grote zwarte kinvlek.

Matkoppen broeden vooral op de hoge gronden, zowel in bossen en natuurgebieden als in boerenland met houtwallen of singels.

Ze zijn het talrijkst in gebieden met veel berken, wilgen of rotte boomstronken: broekbos, heide met opslag en jonge loofbossen met een open structuur.

Eileg van begin april tot half april.

Eén legsel per jaar met meestal 7-9 eieren. Broedduur 13-15 dagen.

Matkoppen maken gebruik van oude, deels verrotte, palen van afrasteringen en hekken om hun nest in uit te pikken.

Vrouwtjes-matkoppen doen veel werk; ze maken de nestholte, leggen de eieren en mogen ze vervolgens alleen uitbroeden.

Gelukkig worden ze daarbij wel gevoerd door het mannetje, die daarnaast druk is met het verdedigen van het territorium.

De jongen zitten 17-20 dagen op het nest.

Als ze zijn uitgevlogen, worden de jongen nog enige tijd gevoerd door beide ouders.

Hun voedsel bestaat uit een groot scala aan insecten, zoals vliegen, gaasvliegen, bijen, wespen, mieren, kevers, bladluizen, vlinders, rupsen en vele anderen.

Buiten het broedseizoen ook zaden en vruchten, en kan dus ook een bezoek brengen aan de voedertafel (al gebeurt dat niet vaak).

Matkoppen zijn echte standvogels die jaarrond in het broedgebied verblijven.

In de winter kunnen territoriale groepjes matkoppen gezien worden.

Dit zijn vogels uit de omgeving, die groepsgewijs naar voedsel zoeken.

Dit heeft als voordeel dat predatoren eerder worden opgemerkt.